Schijnzelfstandigheid: Wat is het en hoe voorkom je het?
Schijnzelfstandigheid is een situatie waarin een opdrachtnemer als zelfstandige werkt, maar feitelijk in een verkapt dienstverband opereert. Dit betekent dat de arbeidsrelatie niet voldoet aan de wettelijke criteria voor zelfstandigheid, terwijl de opdrachtgever de opdrachtnemer niet als werknemer behandelt. Schijnzelfstandigheid kan leiden tot juridische en financiële risico’s, zowel voor de opdrachtnemer als voor de opdrachtgever.
In dit artikel leggen we uit wat schijnzelfstandigheid precies is, waarom het een probleem vormt, en hoe je als opdrachtgever kunt voorkomen dat je hiermee te maken krijgt.
Wat is schijnzelfstandigheid?
Schijnzelfstandigheid treedt op wanneer een opdrachtnemer formeel als zzp’er werkt, maar de praktijk meer lijkt op een dienstverband. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als de opdrachtgever bepaalt hoe, wanneer en waar de opdrachtnemer werkt, en er sprake is van een gezagsverhouding. Hoewel de opdrachtnemer zelfstandig lijkt te opereren, voldoet de samenwerking niet aan de wettelijke eisen voor zelfstandigheid.
Kenmerken van schijnzelfstandigheid:
- De opdrachtnemer werkt exclusief voor één opdrachtgever.
- De opdrachtgever bepaalt werktijden, werkwijze en/of locatie.
- Er is een vaste beloning zonder variatie op basis van resultaat.
- De opdrachtnemer gebruikt middelen en faciliteiten van de opdrachtgever, zoals een laptop of telefoon.
- Het werk is structureel onderdeel van de bedrijfsvoering van de opdrachtgever.
Waarom is schijnzelfstandigheid een probleem?
Schijnzelfstandigheid ondermijnt de arbeidswetgeving en zorgt ervoor dat opdrachtnemers geen recht hebben op arbeidsvoorwaarden zoals pensioenopbouw, doorbetaling bij ziekte of vakantiedagen. Voor de overheid betekent het verlies aan sociale premies en belastingen. Voor werkgevers kan schijnzelfstandigheid leiden tot hoge financiële consequenties, zeker met de Wet DBA.
Risico’s voor de opdrachtgever:
- Naheffingen: De Belastingdienst kan loonheffingen en premies sociale zekerheid naheffen.
- Boetes: Bij opzettelijke schijnzelfstandigheid kunnen boetes worden opgelegd.
- Reputatieschade: Schijnzelfstandigheid kan leiden tot juridische conflicten en een negatief imago.
Hoe voorkom je schijnzelfstandigheid?
Als opdrachtgever kun je een aantal stappen ondernemen om te voorkomen dat een samenwerking met een opdrachtnemer als schijnzelfstandigheid wordt aangemerkt.
Gebruik een modelovereenkomst
Maak gebruik van een door de Belastingdienst goedgekeurde modelovereenkomst. Dit biedt duidelijkheid over de aard van de arbeidsrelatie en kan helpen om risico’s te beperken.
Bepaal duidelijke voorwaarden
Zorg ervoor dat de opdrachtnemer daadwerkelijk zelfstandig kan werken. Dit betekent dat hij of zij vrij is om werkmethoden, werktijden en locaties te bepalen.
Vermijd exclusiviteit
Moedig opdrachtnemers aan om meerdere opdrachtgevers te hebben. Dit toont aan dat de opdrachtnemer daadwerkelijk zelfstandig opereert.
Laat de opdrachtnemer eigen middelen gebruiken
Zelfstandigen brengen doorgaans hun eigen gereedschap, laptops of andere middelen mee. Dit onderscheidt hen van werknemers.
Focus op resultaat, niet op proces
Beoordeel de opdrachtnemer op de geleverde resultaten en niet op de manier waarop het werk wordt uitgevoerd.
Houd administratieve afstand
Betrek de opdrachtnemer niet bij interne processen die voor werknemers zijn bedoeld, zoals beoordelingsgesprekken of bedrijfscursussen.
Veelvoorkomende situaties waarin schijnzelfstandigheid optreedt
Projectmatig werk in vaste structuren
Een opdrachtnemer die langdurig werkt binnen vaste werktijden en onder direct toezicht van een leidinggevende, loopt een groot risico om als werknemer te worden gezien.
Langdurige exclusieve samenwerking
Als een opdrachtnemer exclusief en voor langere tijd voor één opdrachtgever werkt, kan dit worden gezien als een dienstverband.
Gebruik van bedrijfsmiddelen
Wanneer een opdrachtnemer gebruikmaakt van bedrijfsfaciliteiten, zoals een werkplek, laptop of telefoon, is het belangrijk om duidelijke afspraken te maken om zelfstandigheid te waarborgen.
Checklist: Hoe herken je schijnzelfstandigheid?
- Heeft de opdrachtnemer meerdere opdrachtgevers?
- Gebruikt de opdrachtnemer eigen gereedschap en materialen?
- Bepaalt de opdrachtnemer zelf hoe, waar en wanneer het werk wordt uitgevoerd?
- Wordt de opdrachtnemer betaald op basis van resultaten in plaats van uren?
- Is de opdrachtnemer vrij om een vervanger in te schakelen?
- Zijn er afspraken gemaakt via een modelovereenkomst?
- Is de opdrachtnemer niet betrokken bij interne bedrijfsprocessen, zoals evaluaties?
- Is het werk niet structureel onderdeel van de dagelijkse bedrijfsvoering?
- Heeft de opdrachtnemer een eigen BTW-nummer en verzekering?
- Is er geen sprake van een gezagsverhouding?
Als je meerdere vragen met ‘nee’ moet beantwoorden, is de kans op schijnzelfstandigheid groter.
Samenvattend over schijnzelfstandigheid
Schijnzelfstandigheid is een belangrijk aandachtspunt voor opdrachtgevers en opdrachtnemers. Het niet naleven van de regels kan leiden tot hoge financiële en juridische risico’s. Door duidelijke afspraken te maken, de samenwerking zorgvuldig te beoordelen en gebruik te maken van hulpmiddelen zoals modelovereenkomsten, kun je schijnzelfstandigheid voorkomen.
Het is essentieel om de aard van de arbeidsrelatie goed te begrijpen en waar nodig advies in te winnen. Hiermee bescherm je niet alleen jezelf als opdrachtgever, maar zorg je ook voor een eerlijke en transparante samenwerking met zelfstandigen.